Temel Çeşitleri

Bugünkü yazıda temel kavramının mühendislikteki karşılığı ve temel çeşitleri hakkındaki araştırmalarımı sizler ile paylaşmaya çalışacağız. Sırası ile en başta temel kavramı, ne çeşit temeller olduğunu ve öne çıkan uygulamaları inceleyeceğiz.

Temel Nedir?

Temel yapının en alt katındaki perdelerin veya kolonun normal moment, kuvvet gibi yüklerini zemine aktaran elemanlardır. Perdeler veya kolon zemine doğrudan oturtulmaz. Bu kesitler dayanımı çok küçük olan zemine doğrudan oturtulursa zeminde, normal dayanımının çok üstünde gerilmeler oluşur ve kolon zemini delerek saplanır.

Zeminde gerilmeyi düşürmek için mukavemet dersinde görülen [σ=F/A] bağıntısında da görüldüğü gibi kuvvet sabit olduğu için alanı büyütülmesi gerekir. Bu sebeple kolonların alt ucuyla zemin arasına, kesit alanı kolonun kesitinden çok daha büyük olan kiriş, plak gibi elemanlar yapılmaktadır. Diğer önemli bir amaç da perde ve kolonun altındaki zeminde oluşacak çökmeyi sınırlı bir düzeyde tutabilmek ve üst yapıların farklı oturmalardan zarar görmesini önlemektir.

Üst yapı tipleri ne olursa olsun, daima betonarme temel tercih edilmektedir. Çünkü diğer malzemeler ahşap, çelik gibi) zemin ve dayanım şartları dayanıklılık açısından uygun değildir.

Temel Çeşitleri Nelerdir?

Temel çeşitleri “Yüzeysel Temeller” ve “Derin Temeller” olarak iki ana başlıkta incelenmektedir.

Yüzeysel Temel Çeşitleri Nelerdir?

• Tekil Temeller
• Duvar Altı Temelleri
• Radye Temeller
• Birleşik Temeller
• Mütemadi Temeller

Derin Temel Çeşitleri Nelerdir?

• Ayak Temeller
• Kazıklı Temeller
• Keson Temeller

Yüzeysel Temel Çeşitleri

Tekil Temeller

Kolonların altına kolon kesitlerinden daha büyük betonarme bir pabuç yapılarak oluşturulmaktadır. Deprem kuvvetinin aktarılması için pabuçlar bağ kalınlığı veya kirişi en az 15 cm olan döşeme ile birbirine bağlanmaktadır. Tekil temel; yüksekliği azdır fakat çok sağlam zemin üzerinde ve uzun yapılarda normal yapılarda kullanılmaktadır. Apartman tarzı yüksek yapılar için uygun değildir çünkü farklı oturma riskleri bulunmaktadır.

Duvar Altı Temelleri

Basit yığma yapıların temel duvarlarının altına, duvarlardan en az 20 cm daha geniş betonarme bir kiriş yapılarak oluşturulmaktadır.

Birleşik (Kombine) Temeller

İki kolonun birbirine çok yakın olması ile her iki kolon için tek pabuç yapılarak oluşturulmaktadır. Eksenel kuvvet yüksek olan kolon tarafında pabuç daha geniş yaparak zeminde oluşan gerilme dağılımının pabuç altında her yerde eşit olması sağlanmaktadır.

Mütemadi Temeller

Bir veya birden fazla doğrultudaki düşey taşıyıcı elemanların altına kirişsiz veya kirişli plaklar düzenlenerek taşıyıcı elemanlardan gelen yükleri zemine yeterli rijitlikte aktaran temeldir.

Bir Doğrultuda Sürekli Temeller

Yapının bir doğrultusundaki her aksı boyunca dizili kolonlarının altına ters tablalı betonarme bir kiriş yapılmaktadır. Kolon yükleri kirişe, kirişten tablaya, tabladan zemine aktarılmaktadır. Kiriş genişliği kolonların kesitleri ile belirlenir. Apartman tarzı yüksek yapılar için genelde uygun değildir.

İki Doğrultuda Sürekli Temeller

Yapının her iki doğrultusunda her aksı boyunca dizili kolonlarının altına ters tablalı betonarme kiriş yapılmaktadır. Apartman tarzı yüksek yapılar için genellikle uygundur.

Radye Temeller

Zeminin çok zayıf olduğu ya da yer yer değişkenlik gösterdiği, yapı yüklerinin fazlalığı, yapıların bütün düşey taşıyıcı elemanlarının tek bir temele oturtulduğu türdür. Radye temellerde farklı oturma riski düşüktür. Radye temel, apartman tipi yüksek yapılar, zayıf zeminler için uygun temel tipidir.

Kirişsiz Radye Temeller

Yapıların tüm kolonları altına, inşaat alanların tümünü örten kalın bir plak yapılmaktadır ve kolonlar doğrudan bu plağa oturtulur. Plak kalınlığı en az 30 cm’dir. Apartman tarzı normal yapılarda plak kalınlığı ortalama kat sayıların 8 ila 10 katı civarında olmaktadır. Özellikle köşe kolonlar zımbalama açısından riskli olmaktadır. Plak kalınlığının zımbalama olmayacak bir şekilde belirlenmesi gerekir.

Kirişli Radye Temeller

Yapıların tüm kolonları altına, inşaat alanının bütününü örten bir plak, plağın üzerinde de kirişler yapılır ve kolonlar kirişlere oturtularak kirişli radye temel oluşturulmaktadır. Plak kalınlığı en az 20 cm’dir. Kirişsiz radyeye göre işçilik daha fazladır.

Derin Temel Çeşitleri

Ayak Temeller

Sağlam zeminlerin kazık gerektirmeyecek kadar derinde olmayıp; yine sağlam zeminlerde, bütün derin temeller için geçerli olan, zemin iyileştirmelerin sağlıklı olmayacağı kadar derinde ya da yapılacak zemin iyileştirmesine rağmen risk devam ederse gerekli hesaplamalar yapılarak sağlam zemine kadar kazı yapılmaktadır ve ayak temeller sağlam zemine oturtulmaktadır. Ayak temeller üst kısımda betonarme kirişlerle birbirine bağlanmaktadır.

Kazıklı Temeller

Çok zayıf zeminlerde sağlam zeminlere ulaşılıncaya kadar delip yerinde dökülen veya çakılan kazıkların üstüne zemin seviyesinde bir platform oluşturulmaktadır ve kolonlar bu platforma oturtulur. Yapı yükleri ya yanal ya da uç kazıklarla sürtünme ile zemine iletilmektedir. Bu kazıklar üst kısımlarda betonarme plak veya kirişler ile birbirlerine bağlanmaktadır. Kazıkların betonarme, ahşap ve çelik türleri mevcuttur. Kazıklı temellerin maliyeti yüksektir.

Keson Temeller

Kazık temellerin yapımına uygun olmadığı ya da yetersiz olduğu zayıf zeminlerde veya su içerisinde keson temeller kullanılmaktadır. Kalınlığı az, çapları büyük halka ya da içi boş prizma betonarme, ahşap veya çelikten yapılabilen kesonlar zemine veya suya çeşitli yöntemler ile sağlam zemine kadar batırılmaktadır.

Sağlam zeminlere ulaşana kadar üstüne yeni elemanlar konmaktadır. İçi malzemelerle doldurulur ve temel platform betonu dökülmektedir. Betonarme elemanlar yerinde dökülüp içteki toprak boşaltılarak batırma yolu ile yapılır. Maliyeti yüksektir. Liman ve köprü inşaatında uygulanmaktadır.